سامانه چک الکترونیک یک سامانه حاکمیتی و متمرکز است که با استفاده از سامانه‌های صیاد، چکاوک و زیرساخت‌های اعتبار سنجی بانک مرکزی فعالیت می‌کند.دو ابزار کلیدی چک‌های الکترونیک را داده پیام و امضاء الکترونیک تشکیل می‌دهند.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در روز ۲۴ اردیبهشت ماه مستند پیش نویس سند الزامات، ضوابط و فرآیندهای اجرایی چک الکترونیکی را برای آگاهی و کسب نظر کارشناسان و صاحبنظران منتشر کرد تا ظرف یک ماه آتی نظرات علاقه مندان منعکس و در خصوص سند نهایی تصمیم گیری‌های لازم انجام شود؛ در این گزارش قصد داریم تا به پیش نویس سند چک الکترونیکی که از سوی اداره نظام‌های پرداخت و معاونت فناوری‌های نوین بانک مرکزی تدوین شده و در راستای قانون جدید چک در دستور کار نظام بانکی قرار گرفته نگاهی داشته باشیم.
هدف بانک مرکزی برای ایجاد سامانه چک الکترونیک
مجلس شورای اسلامی در سیزدهم آبان ماه سال ۹۷ بانک مرکزی را مکلف به ایجاد و عملیاتی‌سازی سامانه چک الکترونیکی در کشور کرد و بانک مرکزی در همین راستا در پیش نویس سند چک الکترونیک به معرفی و اعلام قوانین زیرساخت صدور و تبادل چک الکترونیکی مبتنی بر امضاء الکترونیکی با استفاده از آخرین استانداردهای بین المللی پرداخت و قرار است به زودی در اختیار بانک‌ها و مشتریان بانکی قرار بگیرد؛ بانک مرکزی با بهره‌گیری از زیرساخت چک الکترونیک به دنبال کاهش مخاطرات و کاستی‌های موجود در زمینه چک کاغذی و ارائه روشی امن و در عین حال ساده برای مشتریان و سیستم بانکی است تا موضوع چک‌های کاغذی با توجه به تصویب قانون جدید چک از سوی مجلس ساماندهی شود.
سامانه چک الکترونیک بانک مرکزی و ویژگی‌های چک الکترونیک
سامانه چک الکترونیک یک سامانه حاکمیتی و متمرکز است که با استفاده از سامانه‌های صیاد، چکاوک و زیرساخت‌های اعتبار سنجی بانک مرکزی فعالیت می‌کند؛ همچنین چک الکترونیک یا چک دیجیتال کارکردی همچون چک کاغذی دارد و به نوعی آن را می‌توان نوعی دیگر از چک عنوان کرد که قوانین موجود در زمینه چک کاغذی در سیستم بانکی کشور بر روی آن قابل اجرا است و از زیرساخت ابزار داده پیام و امضاء الکترونیک استفاده می‌کند.
دو ابزار کلیدی چک‌های الکترونیک را داده پیام و امضاء الکترونیک تشکیل می‌دهند؛ داده پیام، اطلاعات چک به شمار می‌رود که با استفاده از وسایل الکترونیکی و فناوری‌های جدید تولید می‌شود و رشته حاصل از اقلام داده چک به عنوان داده پیام چک در نظر گرفته شده که جهت ثبت امضاء الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین امضاء الکترونیک یکی از ابزار چک الکترونیک به شمار می‌رود که عملیات احراز هویت را انجام خواهد داد، امضاء الکترونیک هر نوع علامت برای شناسایی امضاء کننده اطلاعات چک است که با استفاده از سامانه “نماد” بانک مرکزی به عنوان زیرساختی برای ایجاد امنیت، محرمانگی و انکارناپذیری داده‌ها در نظام بانکی به منظور ارائه هویت دیجیتالی امن در اختیار شبکه بانکی قرار می‌گیرد.
از جمله مهمترین فرآیندهای سامانه چک الکترونیک باید به فعال‌سازی خدمت چک الکترونیک توسط مشتری با معرفی گواهی امضاء الکترونیکی، درخواست دسته چک الکترونیک، صدور چک الکترونیکی، ظهرنویسی و تاریخچه انتقال چک در مبادلات، نقد کردن درون بانکی یا بین بانکی بدون حضور در شعبه، صدور چک‌های چند امضائی، ابطال و مسدودسازی چک الکترونیک، صدور گواهی عدم پرداخت، ارائه کارتابل چک‌های دریافتی مشتریان و استعلام چک برای دریافت کنندگان چک الکترونیکی و سایر سازمان‌های مرتبط اشاره داشت.
چک‌های الکترونیک در فاز اول فقط به صورت ریالی صادر می‌شوند
بانک مرکزی در خصوص واحد پولی چک‌های الکترونیک تاکید کرده که در فاز اول اجرای طرح چک الکترونیک صرفا صدور چک‌های الکترونیک از نوع ریالی مد نظر است.
فرآیندهای چک الکترونیک غیر حضوری است
بر اساس سند منتشر شده از سوی اداره نظام‌های پرداخت بانک مرکزی، تمامی فرآیندهای چک الکترونیکی به صورت غیر حضوی قابل انجام است اما مشتریان به منظور انجام فرآیندهای مسدودی و دریافت گواهی عدم پرداخت چک باید به شعب بانک مراجعه کنند.
ارتباط مشتریان با سامانه چک الکترونیک از طریق اینترنت بانک و موبایل بانک
بر اساس اعلام بانک مرکزی، ارتباط مشتریان با سامانه مربوط به چک الکترونیک از طریق درگاه‌های غیرحضوری امن شبکه بانکی از جمله اینترنت بانک و موبایل بانک یا نرم افزار اختصاصی بانک عامل به وسیله کانال امن ارتباطی میان سیستم متمرکز شبکه بانکی و سامانه چک الکترونیکی برقرار می‌شود.
عملیات نقد کردن چک الکترونیک
بر اساس اعلام بانک مرکزی نقد کردن چک الکترونیک به صورت درون بانکی یا بین بانکی بدون حضور در شعبه قابل انجام است؛ همچنین عملیات نقد کردن حضوری با مراجعه به شعبه نیز بدون امضای الکترونیکی و با ارائه مدرک هویتی معتبر قابل انجام است.
لازم به ذکر است که در فرآیند چک الکترونیکی، گیرندگان این چک‌ها برای نقدکردن نیازی به گواهی امضاء الکترونیکی ندارند و می‌توانند مبلغ چک را به مقصد یکی از حساب‌های خود وصول کنند؛ البته برخورداری از گواهی امضاء الکترونیکی برای این افراد ضروری است.
ساختار کارمزدی چک‌های الکترونیک
بانک مرکزی در پیش نویس الزامات چک الکترونیک وضعیت سیستم کارمزد صدور، انتقال و دریافت وجه چک‌های الکترونیکی را اعلام نکرده و تاکید داشته ساختار کارمزدی چک‌های الکترونیکی متعاقبا به شبکه بانکی و مشتریان اعلام می‌شود.
دستورالعمل ابطال تمبر مالیاتی برای چک‌های الکترونیک
بانک‌ها در بخش چک‌های الکترونیک مشابه روال فعلی چک‌های کاغذی، موظف هستند تا نسبت به ابطال تمبر مالیاتی برای هر عدد چک الکترونیک اقدام کنند.
شرایط بانک‌ها برای ارائه خدمت چک الکترونیک
بانک مرکزی در خصوص شرایط بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری برای ارائه خدمت چک الکترونیک اعلام کرده که بانک باید ضمن بهره‌مندی از شرایط فنی در سامانه چک الکترونیکی بانک مرکزی عضو باشد؛ همچنین عضویت در سامانه‌های صیاد، چکاوک و ساتنا الزامی است.
شرایط مشتریان بانکی برای دریافت چک الکترونیک
صادر کننده چک‌الکترونیکی و دارنده چک الکترونیک باید مشتری شبکه بانکی بوده و دارای کد شهاب باشند. همچنین صادر کننده چک الکترونیک باید گواهی امضاء الکترونیکی داشته باشد و تخصیص گواهی امضاء الکترونیکی نیز به مشتریان از طریق سامانه نماد بانک مرکزی و با دستورالعملی که در آینده منتشر می‌شود، قابل انجام است.
گفتنی است؛ دارنده چک الکترونیکی در صورت دارا بودن گواهی امضاء الکترونیکی می‌تواند نسبت به انتقال چک الکترونیکی اقدام کند.
اعطای دسته چک کاغذی و الکترونیک به یک حساب بلامانع است
بر اساس اعلام بانک مرکزدی پیش نویس سند چک الکترونیک، اعطای دسته چک کاغذی و چک الکترونیک به یک حساب بانکی از سوی بانک عامل بلامانع است اما از سویی دیگر اعطای دسته چک جدید مشروط به بازگشت تمامی برگه‌های دسته چک قبلی و حداقل ۸۰ درصد مجموع چک‌های کاغذی و الکترونیکی تعیین وضعیت شده است.
منبع: https://ebinews.com
